Lisanslı depo işletmelerince oluşturulan ELÜS ile ELÜS’e dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretine aracılık yapmak üzere; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde bulunan 12 Ticaret Borsası tarafından 26.04.2024 tarihinde kurulmuştur.
Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) lisanslı depolarda bulunan ürünleri temsilen çıkarılan elektronik belgedir.
ELÜS, Lisanslı Depo İşletmesince Elektronik Kayıt Kurallarına uygun olarak Elektronik Kayıt Kuruluşu tarafından kurulan ve işletilen veri tabanı ve/veya platform üzerinde oluşturulan elektronik kaydı ifade eder. Merkezi Kayıt Sistemine ihraç edilmiş olan Elektronik Ürün Senedi aksi mevzuatta belirtilmedikçe, ürünü aynı miktar, cins, sınıf ve kalitede temsil eder. Elektronik Ürün Senedi ile temsil edilen ürünler Lisanslı Depoculuk sistemi güvencesindedir.
ELÜS Piyasasında Arpa, Buğday, Çavdar, Çeltik, Fındık, Mercimek, Mısır, Nohut, Pamuk, Soya Fasulyesi, Ayçiçeği tohumu, Fasulye, Kabuklu Antep Fıstığı, Kuru Kayısı, Tritikale, Yulaf ve Zeytin’e dayalı olarak çıkarılan ELÜS’ler işlem görmektedir.
Aracılık yapmaya yetkili olan Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) tarafından müşterilerin ELÜS ve ELÜS’e dayalı vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin alım veya satım emirlerinin müşteri adına ve hesabına iletilmesidir.
- Ürün Piyasasında alım-satımın kolaylaştırılması,
- ÜPAKlar üzerinden Mudi ve Yatırımcıya bire bir hizmet verilmesi,
- Alım-Satım maliyetlerinin azaltılması,
- Ürün Piyasasında likiditenin arttırılması,
- Lisanslı Depoculuk sisteminde Mudi ve Yatırımcı sayısının artacak olmasıdır.
ISIN kodları, ulusal ve uluslararası sermaye piyasası işlemlerine söz konusu menkul kıymet işlemlerinin tam otomasyon ortamında gerçekleştirilmesi için menkul kıymetlere uluslararası standartlara uygun olarak, Türkiye’yi temsilen ilk iki harfi “TR” olmak kaydı ile toplam 12 haneden oluşacak şekilde tanımlanan yegane uluslararası menkul kıymet tanımlama kodudur.
ELÜS’lerin alım-satım işlemleri, ÜPAK internet ve mobil şube uygulamaları üzerinden yatırımcılar tarafından aracı olmaksızın doğrudan emir girme yoluyla gerçekleştirilecektir. Ürün Piyasasında ELÜS alım satımı gerçekleştirmek isteyen tüm yatırımcıların işlem yapmaya başlamadan önce bir ÜPAK'a başvurarak gerekli tüm bilgi ve belgelerle kayıt altına alınması ve TÜRİB Merkez ÜPAK gibi Takas Merkezi Üyeleri’nden birinde yatırım hesabı açması zorunludur.
Yatırımcıların Ürün Piyasasında yapmış oldukları işlemlerin takası İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından gerçekleştirilecek olup, yatırımcıların satın alacakları ELÜS’lere ilişkin bedeli hesaplarına alım emrini sisteme girmeden önce yatırması esastır. Aynı şekilde, yatırımcıların satacakları ELÜS’leri satış emrini sisteme iletmeden önce hesaplarında hazır bulundurmaları esastır.
Ürün Piyasasında, ELÜS’ler üzerinde resmi tatil günleri haricinde hafta içi tam çalışma günlerinde 10:00-13:00 ve yarım çalışma günlerinde ise 10:00 – 11:00 saatleri arasında işlem yapmak mümkündür. Seans saatleri haricinde de piyasaya emir iletimi yapılabilmektedir.
MKK sicil numaranızı ilgili yatırım hesabınızı açtığınız kurumdan (aracı kurum/banka) ya da e-devlet şifreniz ile Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’nin www.mkk.com.tr web sitesinden, e-ÜRÜN bölümünden (giriş için tıklayınız), “Benim Sayfam/Üyelik/Profil Bilgileri” kısmından öğrenmeniz mümkündür.
Birden fazla aracı kurum/bankada yatırım hesabınız olması durumunda, müşterisi olduğunuz ÜPAK internet ve mobil şubesinde tanımlama yaparak hangi saklama hesabını kullanacağınızı belirleyebilirsiniz.
ÜPAKlarda işlem yapmanız için noterden “Ürün Piyasasında elektronik ürün senedi alım-satım işlemi yapabilir” ibaresinin yer aldığı vekaletname düzenlenmesi gerekmektedir. Not: Tüzel kişilerde, tüzel kişiliğin hak ehliyetinin tamamını kapsayıcı genel vekaletname ile işlem yapılması mümkündür.
Tüzel kişi olarak ÜPAKlarda işlem gerçekleştirebilmeniz için;
- 1. Şirketiniz anonim şirket ise; yönetim kurulu kararı,
- 2. Şirketiniz limited şirket ise; ortaklar kurulu kararı,
- 3. Şirketiniz şahıs şirketi ise, şahsın kendi imzası, gerekmekte olup, söz konusu karara yetkili kişilerce alındığını gösterir imza sirküleri eklenmelidir.
Çiftçiler de dahil tüm yatırımcıların Ürün Piyasasında işlem yapabilmek için en az bir ÜPAKa kayıt olması gerekmektedir.
ÜPAKlara kayıt olmak isteyen yatırımcıların lisanslı depolara ürün bırakmış olması zorunluğu bulunmamaktadır.
ELÜS alım satımı gerçekleştirmeyen lisanslı depoların ÜPAKlara yatırımcı olarak kayıt olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Lisanslı depoların ELÜS oluşturmaları için bir ÜPAK ile sözleşme imzalamaları gerekmektedir.
Yatırımcılar tercih etmiş olduğu ÜPAK’ın acentesi sıfatıyla hizmet veren Ticaret Borsalarına kaydolduktan sonra müşterisi olduğu ÜPAK sistemine kaydettirdikleri cep telefonu numaraları üzerinden SMS yolu ile kullanıcı adı ve şifre iletilir.
Yatırımcılar, müşterisi olduğu ÜPAK’ın internet sitesinde yer alan ÜPAK İnternet şube/mobil uygulamaları üzerinden;
- Bireysel hesaplarda TCKN/Cep Telefonu Numarası ve şifre
- Tüzel kişi hesaplarda ise VKN ve şifre
ile giriş yaparak ELÜS alım satım işlemi gerçekleştirmeye başlayabilirler.
Yatırımcılar, herhangi bir ÜPAK/aracı kurum/bankada saklama hesabı açtıklarında, kendilerine MKK sicil numarası tanımlanır. Söz konusu durum lisanslı depoda ürünü bulunan ve bulunmayan yatırımcılar açısından farklılık göstermemektedir.
MKK sicil numarası almak için bir ÜPAK, aracı kurum veya banka üzerinden saklama hesabı açmak gereklidir. İlgili Saklama Kuruluşları, MKK’ya yatırımcının kimlik ve iletişim bilgilerini iletmek suretiyle sicil numarası talebinde bulunur. MKK, yatırımcının bilgilerini kontrol ettikten sonra sicil numarasını aracı kuruluşa bildirir. Aracı kuruluş, yatırımcıya sicil numarasını ve şifresini iletir.
Ürün Piyasasında gerçekleştirilen işlemler müşteriye en geç gün sonunda olmak üzere ÜPAKlar tarafından imzalatılan müşteri çerçeve sözleşmesinde belirtilen sürede ve şekilde aracılık hizmeti alınan ÜPAK tarafından ELÜS İşlem Sonuç Belgesi ile elektronik ortamda müşteriye iletilir ve elektronik ortamda erişim sağlanır.ELÜS İşlem Sonuç Belgesi en az aşağıdaki bilgileri ihtiva eder:
- a) Borsa üyesinin ünvanı, vergi dairesi ve vergi kimlik numarası, birim/şube kodu (ELÜS İşlem Sonuç Belgesini düzenleyen her müstakil şube veya birimi tanıtmak üzere verilecek kod numarası).
- b) İşlemin tarafı alıcının veya satıcının adı-soyadı/ünvanı, T.C. kimlik numarası/vergi kimlik numarası.
- c) İşlemin karşı tarafı Borsa üyesinin ünvanı, vergi dairesi ve vergi kimlik numarası.
- ç) Düzenleme tarihi.
- d) Her hesap dönemi başından itibaren 1’den başlamak üzere düzenleme sırasına göre verilecek belge müteselsil sıra numarası (Her müstakil şube veya birim itibarıyla her hesap dönemi başından itibaren 1’den başlamak üzere düzenlenme sırasına göre verilecek müteselsil sıra numarası).
- e) İşlem tarihi, işlem numarası ve işlem tipi.
- f) ELÜS’e dayanak olan emtiaya ilişkin bilgileri içeren kod (ISIN), ELÜS’ün temsil ettiği ürünün türü, tipi, miktarı, hasat yılı ile lisanslı depo işletmesinin ünvanı ve ürünün depolandığı yer.
- g) Alım veya satım bedeli.
- ğ) Varsa komisyon tutarı ve diğer kesintiler.
- h) “452 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca düzenlenmiştir.” ibaresi.
İşlem sonuç belgesi örneği için tıklayınız.
ELÜSlerin TÜRİB tarafından Borsa üyesi olarak yetkilendirilen ürün piyasası aracı kurumları (ÜPAKlar) üzerinden, Ürün Piyasasında alım satıma konu edilmesi durumunda her bir alım satım işlemi için ELÜS Alım Satım Belgesi yerine “ELÜS İşlem Sonuç Belgesi” düzenlenmesi gerekmektedir. ELÜS İşlem Sonuç Belgesi Vergi Usul Kanunu uyarınca düzenlenmesi zorunlu belgeler kapsamına alınmıştır (Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Sıra No: 452). ELÜS alım satımına taraf olanlar bu işlemler için ayrıca fatura veya diğer herhangi bir belge düzenlemeyecek, bu işlemler ÜPAKlar tarafından düzenlenen “ELÜS İşlem Sonuç Belgesi” ile tevsik edilecektir.
İşlem sonuç belgesi örneği için tıklayınız.
Ürün Piyasasında işlem gerçekleştirmek üzere tekil hesap açılması esas olmakla birlikte, açılan tekil hesabın asıl hesap sahibinin vefatı durumunda müşterek hesaba dönüştürülmesi mümkün olabilmektedir.
TMO tarafından onaylanan emirler, aynı iş günü seans başlangıcında Merkez ÜPAK tarafından TÜRİB'e aktarılacaktır.
Yatırımcı kaydı olmadığı, doğru hesap tanımlanmadığı veya stok yetersizliği nedeniyle iptal olan TMO emirlerinin, yatırımcı kaydına/hesabına ilişkin gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra tekrar gönderilmesi gerekmektedir.
Normal seansta (TMO ve anlaşmalı virman dışındaki işlemlerde) girilen emirlerde; daha iyi fiyattan veya aynı fiyattan karşı emirler arasında önce fiyat sonra zaman önceliği olandan eşleşme gerçekleşmektedir. Buna ilaveten yapılması gereken herhangi bir husus bulunmamaktadır.
TMO’nun satış emri ve satıcı tarafından alıcı bilgileri ile girilen anlaşmalı özel emirlerde alıcı tarafından onay verildikten sonra işlem gerçekleşmektedir.
Yatırımcı işleminin gerçekleştiği saklama hesabının bulunduğu takas üyesi (ÜPAK/aracı kurum/banka) tarafından uygulanan ücret detaylarının takas üyesi kuruluş ile iletişime geçmek suretiyle detaylı bir şekilde öğrenilmesi mümkün olup, söz konusu bilgi dikkate alınarak ilgili hesapta yeterli bakiye bulundurulması durumunda alış emri verilebilecektir. Özel emirlerde alıcı tarafın bakiyesinin yetersiz olması durumunda ise girilen satış emirleriyle ilgili işlemler iptal olarak gözükecektir.
TMO web sitesinde anlaşmalı olunan Lisanslı Depo İşletmesi (LİDAŞ) Listesi‘nde yer alan LİDAŞ’larda TMO’ya satış yapılması mümkündür. TMO’ya satış yapılabilmesi için ÜPAK’ta ELÜS’ün ihraç edildiği saklama hesabı ile eşleşmiş bir işlemci hesap kaydının bulunması gerekmektedir.
Söz konusu ürünün işlem görmediği günlerde eski tarihli bültenlerden fiyat bilgisi edinilmesi mümkündür. Diğer yandan, ürünün sigortalanacağı tarihte ürün TÜRİB’de işlem görmemiş ise (veya TÜRİB açılış tarihi olan 26.07.2019’dan itibaren söz konusu üründe herhangi bir işlem gerçekleşmemiş ise) belirlenecek fiyat işlemi yapan tarafın inisiyatifindedir)
Mirasçılardan herhangi birinin, Veraset İlamı ile birlikte, saklama hesabının bulunduğu Kuruluşa başvurması ve Kuruluşun vereceği yazı ile Vergi Dairesi üzerinden “Borcu yoktur.” yazısının temin edilmesi ve ardından tüm mirasçıların, irade taleplerini, saklama hesabına bulunduğu Kuruluşa yazılı olarak beyan etmeleri gerekmektedir.
ELÜS ile ilgili olarak, çiftçilere verilen Devlet desteğinde TÜRİB faaliyete geçtikten sonra bir değişiklik olmamış olup başlıca destekler aşağıda verilmektir. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan detaylı bilgi edinilebilmesi mümkündür.
- Depo Kira Desteği
- Kredi Faiz Desteği
- Nakliye Desteği
- Analiz Desteği
- Vergi İstisnaları
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na 5904 sayılı Kanunla eklenen geçici 76. maddeyle 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin elden çıkartılmasından doğan kazançların 31.12.2028* tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna olduğu düzenlenmiş olup buna ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.
(*) 28.12.2023 tarihli ve 32413 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “7491 Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” başlıklı Kanunun 14.Maddesiyle 193 sayılı Kanunun geçici 76 ncı maddesinin birinci fıkrasında yer alan ‘31/12/2023’ ibaresi ‘31/12/2028’ şeklinde değiştirilmiştir.
5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu’nun 17 nci maddesinin üçüncü fıkrası; “Bu Kanun çerçevesinde ürün senedine bağlanmış tarım ürünlerinin haczi, ancak ürün senedinin haczi suretiyle yapılır.” hükmünü haizdir. Ayrıca, 12.11.2011 tarih ve 28110 sayılı Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği’nin 5 inci maddesinde yer alan hükümler gereği Lisanslı Depolar uhdesindeki dayanak varlıkların tek başına haczi mümkün bulunmamakta, söz konusu dayanak varlık ancak elektronik ürün senedi (ELÜS) aracılığıyla haczedilebilmektedir. Haczin tesis edilmesine yönelik işlemler Elektronik Kayıt Kuralları’nın 17’nci maddesinde yer almakta olup söz konusu madde uyarınca haczin EKK üyesi banka ve finans kuruluşları tarafından ELÜS’lerin saklandığı hesaplar üzerinde uygulanacağı hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede, İcra Müdürlükleri dahil yasal mercilerin, Lisanslı Depo İşletmeleri nezdindeki dayanak varlık olan fiziki ürün üzerinde haciz işlemi uygulaması, yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri çerçevesinde mümkün değildir.
Son depolama tarihi gelen bir ürüne ilişkin ELÜS, son depolama tarihi akşamı ELÜS olarak işleme kapatılır, Ürün Piyasasında alım-satıma konu edilemez. Ürünler mudî tarafından teslim alınıp ürün olarak kullanılabilir, satılabilir.
Konuya ilişkin Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Yönetmeliği’nin 33 üncü maddesi düzenlemesi aşağıda verilmektedir:
- 1) Ürünün azami depolama süresi 24 ayı geçmemek üzere ürünün çeşidine göre Bakanlıkça belirlenir. Ürünün son depolama tarihine kadar geri alınması gerektiği, aksi takdirde ürünün lisanslı depo işletmesince satılabileceği hususu, mudiye veya yetkili temsilcisine lisanslı depo işletmesi tarafından son depolama tarihinden kırk beş gün önce bildirilir.
- 2) Son depolama tarihine kadar geri alınmayan ürünler, lisanslı depo işletmesince satılabilir. Bu durumda, depolama ücreti ve diğer masraflar satış bedelinden düşülerek geri kalan tutar yedi iş günü içinde ilgiliye ödenir. Bu fıkra uyarınca satılan ürünlere ilişkin düzenlenen ürün senetleri, lisanslı depo işletmesince derhal iptal edilerek mudiye bilgi verilir.
Hayır, TMO’dan alınan ürünler Ürün Piyasasında satılamaz.
Lisanslı deponun depolama kabiliyetine sahip olduğu ürünü elinde bulunduran herkes, depolamak amacıyla ilgili lisanslı depoda ürünlerini muhafaza edebilir.
ÜPAK İnternet veya Mobil Şubesi üzerinden;
- • Portföyümdeki Ürünler veya Takip Ettiğim Ürünler kısmında bulunan bir ürünün üzerine tıklayarak görüntülenir.
- • Eğer işlem yapmak istenilen ISIN kodu biliniyor ise “Arama” ekranı içerisinde “Ürün Arama” seçilerek ISIN kodu üzerinden ilgili ürüne ilişkin derinlik bilgisine ulaşılabilir.
- • “Piyasa İzleme” ekranı içerisinde Ürün-Ürün Tipi seçimi yapılarak açılan ekranda derinlik bilgilerine de erişilebilmektedir.
Alım emirleri için en iyi fiyat en yüksek fiyat, satım emirleri için ise en iyi fiyat en düşük fiyattır.
ÜPAK uygulamaları üzerinden Ürün Piyasasına iletilen emirler günlük emirlerdir. İletimi yapılan alım veya satım emirleri işleme dönmemesi halinde tam çalışma gününde saat 13:00, yarım çalışma gününde ise saat 11:00 itibari ile seansın bitmesini takiben silinir. Girilen emrin karşı emirle eşleşip işlem gerçekleşmesi, söz konusu ISIN’da uygun fiyat ve miktarlı karşı emrin olması ile ilgilidir. Uygun emir yoksa, eşleşme gerçekleşmez ve seans sonunda söz konusu emirler sistem tarafından iptal edilir.
Ürün gruplarına göre değişiklik gösteren ürünlerin depolama sürelerine TÜRİB web sitesinden Lisanslı Depolar alanından ulaşabilirsiniz.
Ürün desteklemesi ödemelerinde başvuru usulleri ve destekleme esasları T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından uygulanan Cumhurbaşkanlığı Kararları temel alınarak yürütülmektedir. Söz konusu Karara istinaden 14.11.2021 tarihinde yayınlanan ve 24.03.2023 tarihinde yapılan değişiklikler ile son halini alan) Lisanslı Depolarda Muhafaza Edilen Tarımsal Ürünler İçin Destekleme Ödemesi Yapılması Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2021/30) içeriğinde; desteklerden faydalanılması için son depo kira ücreti faturasının ibrazı Tarım İl veya İlçe Müdürlüklerine teslimi zorunlu kılınmıştır. Diğer bir ifade ile kira desteği ödemesi için kira bedeline ilişkin faturanın lisanslı depo tarafından düzenlenmiş olması gerekmektedir. Söz konusu Tebliğe TÜRİB web sitesi üzerinden ulaşabilirsiniz.
Destekleme ödemeleri ve bahsi geçen Tebliğ’e ilişkin detaylı bilgiler Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinden temin edilebilir.
Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler ile Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere Ödeme Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2024/31) içeriğinde ödeme için yapılacak başvuruda;
- Kira desteği için; lisanslı depo işletmesince üretici/üretici örgütü adına düzenlenmiş olan ve üzerinde isim/unvan, TC/Vergi No, fatura düzenlenme tarihi, ürün adı, ürün miktarı, ürünün depoya giriş tarihi ve ürünün depoda kaldığı gün sayısı bilgilerinin eksiksiz olarak yer aldığı depo kira ücreti faturası,
- Üretici örgütünün başvurusu halinde üreticilerden alacağı Tebliğ’in 38 numaralı ekinde yer alan Taahhütname ve üretici örgütlerine kayıtlı çiftçi listesini dikkate alarak, Tebliğ’in 39 numaralı ekinde yer alan Müracaat Dilekçesi ile birlikte teslim alınmasından, TBS’ye girişinin sağlanmasından ve oluşturulan askı icmalleri ile kesin icmallerin kontrol edilerek onaylanmasından sorumludur.
MKK RP374 raporu yerine kullanılacak olan Lisanslı Depo İşlem Bildirim Raporu, gerçekleşen işlemler kapsamında her gün 16:00 sonrasında, TÜRİB Merkez Ürün Piyasası Aracı Kurumu tarafından e-posta ile gönderilmektedir.